Ομαλός λειχήνας του στόματος

Άρθρο του Αθανάσιου Ζακόπουλου που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό "Τα νέα του ΤΥΠΕΤ", τεύχος 145, 2011

Ο Ομαλός Λειχήνας είναι ένα αρκετά συχνό, χρόνιο, ιδιοπαθές, φλεγμονώδες νόσημα του δέρματος, των νυχιών και των βλεννογόνων. Η στοματική κοιλότητα αποτελεί τη συνηθέστερη εντόπιση της νόσου (75-80%) συχνά, δε, είναι και η μόνη εκδήλωση αυτής, καθώς μόνο το 10-20% των ασθενών με ομαλό λειχήνα του στόματος έχει ή θα αναπτύξει βλάβες και στο δέρμα. Στο στόμα, προσβάλλει συχνότερα το γυναικείο φύλο παρά τους άνδρες (σχέση 2:1), από τις οποίες γυναίκες τα δύο τρίτα βρίσκονται ανάμεσα στα 30 και τα 60 έτη, με μέση ηλικία εμφάνισης τα 53 χρόνια. Στα παιδιά είναι σπάνιο.

Παλαιότερα επικρατούσε η άποψη πως το ψυχικό stress αποτελούσε, μεταξύ άλλων, τον κυριότερο αιτιολογικό παράγοντα της νόσου, με τα νεότερα όμως δεδομένα συσσωρευμένων γνώσεων των τελευταίων 20 ετών, ο ομαλός λειχήνας κατατάσσεται πλέον στις αυτοάνοσες ασθένειες, αυτές δηλαδή που προέρχονται από κάποια εσωτερική, κυτταρική δυσλειτουργία του ίδιου του οργανισμού και κατά συνέπεια δεν κληρονομούνται, ούτε μεταδίδονται. Επιπλέον, εξωγενείς παράγοντες (όπως φάρμακα, ιοί, βακτήρια, αλλεργιογόνα μετάλλων και άλλων οδοντιατρικών υλικών) ενδέχεται να παίρνουν μέρος στην ανοσολογική αντίδραση, ενώ ο ομαλός λειχήνας εμφανίζεται αρκετά συχνά και σε συνδυασμό με άλλα νοσήματα (όπως κίρρωση του ήπατος, ελκώδη κολίτιδα κ.ά).

Όταν εμφανίζεται στο δέρμα, η νόσος εντοπίζεται συμμετρικά στην καμπτική επιφάνεια των καρπών και αντιβραχιόνων, στα κάτω άκρα, στην οσφυϊκή χώρα και στα γεννητικά όργανα. Το πρόσωπο συνήθως δεν προσβάλλεται. Η κλινική του εικόνα χαρακτηρίζεται από μικρές ρόδινες ή αργυρόλευκες βλατίδες, διαμέτρου λίγων χιλιοστών, οι οποίες εμφανίζονται μεμονωμένες ή συρρέουσες.

Στη στοματική κοιλότητα, όσον αφορά στην κλινική εικόνα, η χαρακτηριστική, συνηθέστερη μορφολογική ποικιλία του ομαλού λειχήνα είναι η διάταξη των λευκών βλατίδων υπό μορφή γραμμώσεων, οι οποίες συρρέουν και μοιάζουν με δίχτυ (δικτυωτή μορφή). Αυτή η μορφή, μαζί με την διαβρωτική (διαβρώσεις- πληγές στο εσωτερικό του στόματος) είναι και οι πιο συχνές μορφές, καθώς και η προσβολή των ούλων, με αποτέλεσμα την εικόνα της αποφλοιωτικής ουλίτιδας. Από εκεί και πέρα, υπάρχουν ακόμα η φυσαλιδώδης μορφή, η ατροφική, η υπερτροφική και η μελαγχρωματική. Η συνηθέστερη εντόπιση  στο στόμα είναι οι παρειές (μέχρι 80% των περιπτώσεων), η γλώσσα (πλάγια χείλη και ραχιαία επιφάνεια) και τα χείλη. Όταν δεν συνυπάρχουν πληγές, τα υποκειμενικά συμπτώματα είναι ήπια (κάψιμο, αίσθημα αδρότητας) ή ελλείπουν τελείως. Τέλος, έχει παρατηρηθεί ότι το 50% περίπου των περιπτώσεων με ομαλό λειχήνα επιπλέκονται με μυκητιάσεις.

Η διάγνωση του ομαλού λειχήνα μπορεί να γίνει μεν αποκλειστικά με κλινικά κριτήρια από έναν έμπειρο κλινικό, αλλά σε αρκετές των περιπτώσεων είναι απαραίτητη η διενέργεια διαγνωστικής βιοψίας, συνεπικουρούμενης κάποιες φορές και από επιπλέον εργαστηριακό έλεγχο (άμεσος ή και έμμεσος ανοσοφθορισμός).

Από εκεί και πέρα, η πρόγνωση της νόσου είναι καλή. Βεβαίως, επειδή ακριβώς πρόκειται για νόσημα αυτοάνοσης αρχής, δεν υπάρχει κάποια θεραπεία με την οποία να μπορεί να εκριζωθεί τελείως από τον οργανισμό, πολλές όμως από τις περιπτώσεις ομαλού λειχήνα ακολουθούν ήπια και ασυμπτωματική πορεία χωρίς να χρειάζεται η παραμικρή φαρμακευτική αγωγή. Στις υπόλοιπες των περιπτώσεων (ειδικά στη διαβρωτική μορφή) το νόσημα εκδηλώνεται με εναλλαγή περιόδων υφέσεων και εξάρσεων. Όταν υπάρχει έξαρση, η κατάσταση είναι ιδιαιτέρως δυσχερής για τον ασθενή  λόγω και της δημιουργίας επώδυνων, ενδοστοματικών πληγών. Στις περιπτώσεις αυτές, ακολουθείται συμπτωματική θεραπεία, με φάρμακο πρώτης επιλογής τα κορτικοστεροειδή, είτε τοπικά στο στόμα υπό μορφή αλοιφών, gel ή διαλυμάτων, είτε συστηματικά, ανάλογα με τη μορφή και την κλινική δραστηριότητα της νόσου. Σε αρκετές περιπτώσεις, απαιτείται η αντικατάσταση από τον οδοντίατρο των μεταλλικών εμφράξεων (αμάλγαμα, χρυσός) ή των στεφανών που επιδεινώνουν ή συντηρούν τις βλάβες του ομαλού λειχήνα, με άλλα ουδέτερα υλικά (συνθετικές ρητίνες, πορσελάνη).  Τέλος, σε ένα μικρό ποσοστό (0,4-2%) των περιπτώσεων με επίμονο, χρόνιο, ομαλό λειχήνα, έχει αναφερθεί η ανάπτυξη ακανθοκυτταρικού καρκινώματος σε κάποιες σχετικές εργασίες στο παρελθόν. Η σχέση όμως των δύο βλαβών δεν είναι σε καμία περίπτωση επαρκώς τεκμηριωμένη επιστημονικά και, έκτοτε, η άποψη των περισσοτέρων ερευνητών συγκλίνει στο ότι η συνύπαρξη τους είναι καθαρά συμπτωματική ή οφείλεται σε λανθασμένη διάγνωση ομαλού λειχήνα και σε καμία περίπτωση δεν σηματοδοτεί εξέλιξη ή μετάβαση από την μία νοσολογική οντότητα στην άλλη. Σε κάθε περίπτωση όμως, και για οποιαδήποτε κλινική μορφή ομαλού λειχήνα, ο τακτικός περιοδικός έλεγχος 1-2 φορές το χρόνο από στοματολόγο είναι επιβεβλημένος, έτσι ώστε η πορεία της νόσου να παρακολουθείται και να καταγράφεται συστηματικά.

Το Στοματολογικό τμήμα λειτουργεί από τον Ιούλιο του 2003 στο Οδοντιατρικό Κέντρο του ΤΥΠΕΤ, στην οδό Αρμένη Βραΐλα 4. Μέσω του περιοδικού αυτού γίνεται συχνά ενημέρωση των ασφαλισμένων για στοματολογικά θέματα, ενώ το 2006  έγινε ο πρώτος απολογισμός των πεπραγμένων του τμήματος και καθορίστηκαν οι μελλοντικοί στόχοι αυτού.

ΣΥΝΤΟΜΟ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ

Ο Αθανάσιος Σπ. Ζακόπουλος αποφοίτησε από την Οδοντιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Είναι κάτοχος Μεταπτυχιακού Διπλώματος στην Παθοβιολογία Στοματος, Κλινικής Εξειδίκευσης στη Στοματολογία και Διδακτορικού στην Ιατρική Αθηνών. Είναι Επιστημονικός Συνεργάτης στην έδρα της Στοματολογίας στην Οδοντιατρική Σχολή Αθηνών και Αναπληρωτής Διευθυντής στο Οδοντιατρικό Κέντρο ΤΥΠΕΤ.