Το στόμα ως καθρέφτης της γενικής υγείας του οργανισμού μας

 Άρθρο του Αθ. Ζακόπουλου που δημοσιεύτηκε στο τεύχος 160 του ενημερωτικού περιοδικού "Τα νέα του ΤΥΠΕΤ"

Ένα εντυπωσιακά μεγάλο ποσοστό παθολογικών καταστάσεων και νοσημάτων που εμφανίζονται στον ανθρώπινο οργανισμό παρουσιάζει παράπλευρες εκδηλώσεις και στη στοματική κοιλότητα, πολλές φορές μάλιστα οι εκδηλώσεις αυτές είναι και οι πρώτες που εντοπίζονται. Στα συνηθέστερα από τα ευρήματα αυτά θα αναφερθούμε συνοπτικά στη συνέχεια.

       I.            ΓΛΩΣΣΑ. Όταν η γλώσσα εμφανίζεται λεία και στιλπνή, με ατροφία των γευστικών θηλών και, ενίοτε, ερυθρότητα, υπάρχει αυξημένη πιθανότητα να υποκρύπτεται σιδηροπενική αναιμία. Επίσης, η αίσθηση καψίματος στη γλώσσα, σε συνδυασμό με ερυθρότητα και ξηροστομία, ενδέχεται να είναι εκδηλώσεις σακχαρώδη διαβήτη. Τέλος, η παραλλαγή του φυσιολογικού που χαρακτηρίζεται ως γεωγραφική γλώσσα και απαντά στο 1-3% του πληθυσμού, παρατηρείται σε αυξημένη συχνότητα σε ασθενείς με ψωρίαση.

    II.            ΧΕΙΛΗ. Η, σχετικά σπάνια, κεντρική ραγάδα του χείλους, μπορεί να αποτελεί εκδήλωση συστηματικών νοσημάτων όπως νόσος του Crohn, HIV λοίμωξη ή νοσήματα του μεταβολισμού.  Επίσης, η κοκκιωματώδης χειλίτιδα,  η έντονη, δηλαδή, ανώδυνη διόγκωση του άνω ή κάτω χείλους, που αρχίζει αιφνιδίως, παρουσιάζει υφέσεις και εξάρσεις και τελικά γίνεται μόνιμη κατάσταση, αποτελεί τις περισσότερες φορές εκδήλωση κάποιας συστηματικής κοκκιωματώδους νόσου όπως σαρκοείδωση,  νόσος του Crohn ή το σύνδρομο Melkersson-Rosenthal.

 III.            ΞΗΡΟΣΤΟΜΙΑ.  Όταν η ξηροστομία είναι αντικειμενικό εύρημα και όχι υποκειμενική αίσθηση του ασθενούς, υπάρχει πιθανότητα να συνδέεται  με διάφορα συστηματικά νοσήματα. Το κυριότερο από αυτά είναι το σύνδρομο Sjogren, ένα χρόνιο, αυτοάνοσο, πολυπαραγοντικό νόσημα που προσβάλλει συχνότερα τις γυναίκες (σχέση 9:1 με τους άντρες) μεταξύ 40-50 ετών και χαρακτηρίζεται μεταξύ άλλων από ξηρότητα των βλεννογόνων του στόματος, των οφθαλμών και των γεννητικών οργάνων (των γυναικών). Άλλα νοσήματα που μπορούν να προκαλέσουν ξηροστομία στον οργανισμό είναι ο σακχαρώδης διαβήτης, το ψυχικό stress και η λοίμωξη HIV.

IV.            ΣΙΑΛΟΡΡΟΙΑ. Η αυξημένη ποσότητα σάλιου στο στόμα (που συχνά τρέχει και έξω από τη στοματική κοιλότητα) στις περισσότερες των περιπτώσεων δεν οφείλεται σε πραγματική αύξηση του σάλιου αλλά σε αδυναμία του νευρομυΙκού συστήματος να συγκρατήσει τη φυσιολογική παραγωγή αυτού. Από εκεί και πέρα, όταν υπάρχει όντως μεγαλύτερη του φυσιολογικού παραγωγή, μπορεί να οφείλεται σε νοσήματα όπως νόσος του Parkinson, Alzheimer, επιληψία, γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση κ.ά

   V.            ΣΥΓΧΕΙΛΙΤΙΔΑ. Με τον όρο συγχειλίτιδα περιγράφουμε την τοπική φλεγμονή που εντοπίζεται, συνήθως αμφοτερόπλευρα, στην περιοχή των συγχειλιών. Όταν δεν οφείλεται σε προβλήματα που σχετίζονται με δόντια, έχει να κάνει με μικρόβια, κυρίως μύκητες (candida albicans) και κόκκους (σταφυλόκοκκοι, στρεπτόκοκκοι). Πρόκειται για διαταραχή που αποτελεί σταθερό εύρημα σε καταστάσεις όπως σιδηροπενική αναιμία, μεγαλοβλαστική αναιμία, σύνδρομο Plummer-Vinson,  αριβοφλαβίνωση και HIV λοίμωξη. Είναι σημαντικό για τον ασθενή που υποφέρει από συγχειλίτιδα να μην σαλιώνει με τη γλώσσα του την πάσχουσα περιοχή, καθώς η υγρασία που δημιουργείται αποτελεί πρόσφορο έδαφος για την ανάπτυξη πολλών μικροβίων.

VI.            ΣΤΟΜΑΤΙΤΙΔΑ. Ο όρος στοματίτιδα είναι γενικός και ελάχιστα ιατρικός. Χρησιμοποιείται κυρίως από μη-ιατρούς για να περιγράψει το οποιοδήποτε φλεγμονώδες πρόβλημα παρουσιάζεται στο στόμα, ή και από κάποιους ιατρούς όταν δεν γνωρίζουν ακριβώς με τι έχουν να κάνουν. Στις περισσότερες των περιπτώσεων πάντως ως στοματίτιδα υπονοείται η μυκητίαση (ή καντιντίαση) του στόματος, η λοίμωξη δηλαδή που αναπτύσσεται σε διάφορα σημεία της στοματικής κοιλότητας και συνήθως οφείλεται στο μύκητα Candida Albicans. Ο μύκητας αυτός συνήθως βρίσκεται ως στοιχείο της φυσιολογικής χλωρίδας του βλεννογόνου του στόματος, στο 30-50% των υγιών ατόμων. Για να αναπτύξει παθογόνο δράση, απαιτείται η συνδρομή αρκετών τοπικών ή συστηματικών παραγόντων με πρωταρχικό ρόλο την πτώση των ανοσολογικών μηχανισμών άμυνας του οργανισμού, για αυτό και συχνά η καντιντίαση χαρακτηρίζεται ως η νόσος του νοσούντος, με την έννοια ότι πολλές φορές εμφανίζεται ως αποτέλεσμα κάποιας γενικότερης πάθησης που πλήττει τον οργανισμό. Οι συνηθέστερες από αυτές τις παθήσεις είναι σακχαρώδης διαβήτης, σιδηροπενική αναιμία,  υποπαραθυρεοειδισμός, υπολειτουργία των επινεφριδίων, διάφορες υποβιταμινώσεις, η κακή διατροφή ή η δυσαπορρόφηση αυτής, HIV λοίμωξη και η λευχαιμία.

VII.            ΑΦΘΕΣ. Οι άφθες είναι έλκη (πληγές), συνήθως μικρού μεγέθους, που εμφανίζονται στο στόμα μεμονωμένες ή 2-3 μαζί και γενικά είναι αγνώστου αιτιολογίας. Κρατάνε συνήθως 5-7 ημέρες (εκτός των μεγάλων αφθών που μπορούν να διαρκέσουν και ένα μήνα) και δύναται να επανεμφανιστούν στην ίδια περιοχή ή και σε διαφορετικές,  αρκετές φορές μέσα στο χρόνο. Γενικά οι άφθες θεωρούνται αυτοάνοσο νόσημα, πηγάζουν δηλαδή από τον ίδιο τον οργανισμό χωρίς κάποια σαφή αιτιολογία. Παρόλα αυτά, σε κάποιους ασθενείς ενδέχεται να αποτελούν αιτιολογικούς, εκλυτικούς παράγοντες για την εμφάνιση των αφθών παθολογικές καταστάσεις όπως η σιδηροπενική αναιμία, ο σακχαρώδης διαβήτης και οι υποβιταμινώσεις. Αξίζει να τονιστεί τέλος πως πολλές φορές χαρακτηρίζονται ως άφθες κάποια έλκη που εμφανίζονται στο στόμα, τα οποία όμως έχουν τελείως διαφορετική προέλευση και αιτιολογία και χρειάζονται διαφορετική αντιμετώπιση. Τέτοια έλκη που μιμούνται τις άφθες μπορούν να εμφανιστούν λόγω φλεγμονωδών νόσων του εντέρου, νοσημάτων του αίματος, αυτοφλεγμονωδών νοσημάτων ή  διάφορων συνδρόμων.

Η παράθεση όλων των ανωτέρω καταστάσεων δεν έχει σε καμία περίπτωση σκοπό να πανικοβάλλει τον ασθενή που εμφανίζει κάποιες από αυτές τις στοματικές εκδηλώσεις, αφού συνήθως είναι η εξαίρεση και όχι ο κανόνας να υποκρύπτεται κάτι γενικότερο από αυτό που βλέπουμε. Σε κάθε περίπτωση όμως, επιβάλλεται η εξέταση από στοματολόγο έτσι ώστε να τεθεί ασφαλώς η σωστή διάγνωση.