Καρκίνος του στόματος. Γνωρίζουμε αρκετά;

Άρθρο του Αθανάσιου Ζακόπουλου που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό "Τα νέα του ΤΥΠΕΤ", τεύχος 115, 2004


 

Στο στόμα αναπτύσσονται περισσότερα από 40 είδη κακοηθών νεοπλασμάτων, τα οποία συνολικά αντιπροσωπεύουν το 3-5% περίπου των καρκίνων όλου του σώματος. Αν κοιτάξουμε τα στατιστικά στοιχεία, κάθε χρόνο 25.000 περίπου άνθρωποι στην Ευρώπη εμφανίζουν καρκίνο του στόματος, ενώ στην Ελλάδα το 1990 η επίπτωση του καρκίνου του στόματος ήταν 4,7 ανά 100000 για τους άντρες και 1.1 ανά 100000 για τις γυναίκες. Γνωρίζουμε άραγε αρκετά για μία, καθόλου σπάνια, νόσο, στην οποία η έγκαιρη διάγνωση συμβάλλει τα μέγιστα στην ευνοϊκότερη πρόγνωσή της;

 

Η στοματική κοιλότητα είναι ίσως από τις πιό «οικείες» περιοχές του σώματός μας. Είναι το μέρος εκείνο με το οποίο εκφράζουμε τις σκέψεις μας μέσω της ομιλίας, τρώμε, καπνίζουμε (αν και δεν θα’ πρεπε!), αλλά και εκφράζουμε τα διάφορα συναισθήματά μας μέσω εκφράσεων όπως λ.χ το γέλιο. Είναι, με λίγα λόγια, μία περιοχή για την οποία έχουμε, σε γενικές γραμμές, σαφή εικόνα ως προς την ανατομία και την λειτουργία της (πράγμα που δεν ισχύει π.χ για το πάγκρεας). Αυτή ακριβώς η «εύκολη πρόσβαση» μας επιτρέπει (και ταυτόχρονα μας επιβάλλει) να ελέγχουμε προσεκτικότερα το στόμα μας και έτσι να έχουμε την δυνατότητα, τις περισσότερες φορές, να αντιληφθούμε έγκαιρα κάποια ιδιαιτερότητα εκεί.

Αιτιολογικοί παράγοντες

1.     Κάπνισμα. Είναι ο κυριότερος αιτιολογικός παράγοντας, πράγμα απολύτως λογικό αν σκεφτεί κανείς ότι το στόμα είναι η πρώτη και κύρια πύλη εισόδου των καρκινογόνων ουσιών του καπνίσματος, ενώ τα χείλη είναι το σημείο ακριβώς που «αναπαύεται» το τσιγάρο.

2.     Οινόπνευμα. Η χρήση οινοπνευματωδών ποτών από μόνη της δεν έχει αποδεικτεί καρκινογόνος. Αυτό που έχει βρεθεί είναι ότι το οινόπνευμα σε συνδυασμό με το κάπνισμα διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην αύξηση της συχνότητας προκαρκινικών βλαβών του στόματος.

3.     Ακτινοβολία. Η υπερβολική έκθεση στην ηλιακή ακτινοβολία (συνήθως λόγω επαγγέλματος) ευθύνεται για την ανάπτυξη νεοπλασμάτων στο χείλος και στο δέρμα του προσώπου.

4.     Ιοί. Οι γνώσεις για το ρόλο των ιών στην ανάπτυξη βλαβών στο στόμα είναι περιορισμένες. Εν τούτοις, ιοί όπως ο Epstein-Barr ενοχοποιούνται για μορφές καρκίνου στο ρινοφάρυγγα και στις γνάθους.

5.     Χρόνιοι ερεθιστικοί και τραυματικοί παράγοντες. Κατεστραμμένα, οξύαιχμα δόντια και σφραγίσματα, κακή τοποθέτηση προσθετικών εργασιών ή οδοντοστοιχίες με κακή εφαρμογή που τραυματίζουν και ερεθίζουν κάποια περιοχή για μεγάλο χρονικό διάστημα αποτελούν παράγοντες ‘υψηλού κινδύνου’ καρκινογένεσης.

6.     Άλλοι παράγοντες. Η έλλειψη βιταμίνης Α, το σύνδρομο Plummer-Vinson (στοματικές εκδηλώσεις της σιδηροπενικής αναιμίας) και νόσοι όπως η σύφιλη ευνοούν τη δράση καρκινογόνων παραγόντων.

Κλινική εικόνα

Η κλινική εικόνα του καρκίνου του στόματος δεν έχει ειδικά χαρακτηριστικά και εμφανίζει ποικίλη μορφολογία. Μπορεί να   εμφανιστεί   σαν  μία  λευκή, μη αποκολλούμενη, πλάκα, σαν μία ερυθρή περιοχή ή σαν κάποιος όγκος σε οποιαδήποτε θέση της στοματικής κοιλότητας. Η συνηθέστερη όμως μορφή του είναι ως έλκος, σαν μία πληγή δηλαδή που δεν κλείνει και διαρκεί για μεγάλο χρονικό διάστημα. 

Συνήθως δεν πονάει και δεν προκαλεί ευθύς εξ αρχής την προσοχή. Κατά ένα μέρος, η καθυστέρηση στη διάγνωση οφείλεται συχνά στην από μέρους του ασθενούς άγνοια της παρουσίας μίας σοβαρής παθολογικής κατάστασης (‘καθυστέρηση ασθενούς’). Συνηθέστερα εμφανίζεται στη τέταρτη δεκαετία, με τους άντρες να έχουν προβάδισμα έναντι των γυναικών. Μπορεί να εμφανιστεί σε οποιοδήποτε σημείο του στόματος, συχνότερα όμως εντοπίζεται στις πλάγιες περιοχές του κάτω χείλους, στα πλάγια χείλη της γλώσσας και στο έδαφος του στόματος. 

Τι μπορούμε να κάνουμε 

Αυτό που πρέπει να κάνουμε περιλαμβάνει δύο στάδια: 


A). Πρόληψη. 

Εδώ τα πράγματα είναι σχετικά απλά. Από τη στιγμή που, διαπιστωμένα, ο καπνός προκαλεί καρκίνο του στόματος, οι καπνιστές βρίσκονται, αυτόματα, στην ομάδα υψηλού κινδύνου. Διακόπτοντας το κάπνισμα απορρίπτουμε τον πρωταρχικό αιτιολογικό παράγοντα. Παράλληλα, η λογική χρήση οινοπνευματωδών ποτών μαζί με τη διατήρηση καλής στοματικής υγιεινής και την αποφυγή υπερβολικής εκθέσεως στην ηλιακή ακτινοβολία συμβάλλουν σημαντικά στη μείωση της συχνότητας του καρκίνου του στόματος.

Β). Έγκαιρη Διάγνωση. 

Πλήθος κλινικοστατιστικές μελέτες συμφωνούν ότι η έγκαιρη διάγνωση των καρκινωμάτων του στόματος οδηγεί στην αποτελεσματική αντιμετώπιση των νεοπλασμάτων αυτών. Έτσι, όταν εμφανίζεται στο στόμα : ι) ένας όγκος, ιι) μία πληγή ιιι) αλλαγή στο χρώμα ιv) άλλη μεταβολή της φυσιολογικής εικόνας και, ιδιαιτέρως, αν τα παραπάνω επιμένουν πέρα των 15 ημερών χωρίς να υπάρχει εμφανής αιτία, θα πρέπει να ζητείται άμεσα εξέταση από στοματολόγο. Στην έγκαιρη διάγνωση, ο ρόλος του οδοντιάτρου είναι πραγματικά σημαντικός, μιας και κατά την εξέταση του οδοντιατρικού ασθενή είναι ο πρώτος που θα αντιληφθεί κάποια αρχόμενη βλάβη. Το κυριότερο βάρος, όμως, αναλογεί στον ίδιο τον ασθενή ο οποίος οφείλει, όταν αντιληφθεί κάτι ασυνήθιστο στο στόμα του να μην κάνει μόνος του την διάγνωση, να μην πανικοβληθεί (ο ίδιος είναι αδύνατο να αναγνωρίσει πιθανή κακοήθεια) αλλά να σπεύσει σε κάποιο στοματολόγο για την τελική διάγνωση.